한국국제교류재단

“Hoa lụa cung đình” (Gungjung Chaehwa) là hoa giả làm từ các loại vải như lụa hay gai, được sử dụng trong các yến tiệc hoặc nghi lễ cung đình. Năm 2013, nghệ nhân bậc thầy Hwang Suro đã được vinh danh là người nắm giữ kỹ thuật làm hoa lụa cung đình thuộc danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Hàn Quốc vì đã có công hồi sinh nghề hoa lụa cung đình thời Joseon (1392-1910) đang trên bờ vực thất truyền. Con trai của nghệ nhân Hwang, ông Choi Sung-woo, đang tiếp bước mẹ, tận tụy với việc chế tác và nghiên cứu hoa lụa cung đình.

Hoa lụa cung đình là thành phẩm được hoàn thiện sau nhiều quy trình thủ công như nhuộm, cắt tỉa, sấy khô, là cánh hoa... Choi Sung-woo, người hoàn thành khóa thực hành di sản hoa lụa cung đình, cho biết ông có thể tạo ra những bông hoa như thật nhờ những thao tác thủ công tỉ mỉ.
ⓒ Han Jung-hyun

Tuyến phố Tongui-dong nằm đối diện với cổng Yeongchu ở phía tây cung Gyeongbok (Cảnh Phúc). Khi dạo bước đến đây, ta có thể bắt gặp một tòa nhà cổ hai tầng nằm giữa những tòa nhà hiện đại. Trên tấm biển hiệu theo phong cách cổ kính có đề tên “Boan Yeogwan” (quán trọ Boan). Cơ sở lưu trú này xuất hiện năm 1930, hoạt động cho đến năm 2004 thì đóng cửa do khó khăn tài chính và bị bỏ hoang từ dạo ấy. Bước vào thập niên 2000, ở khu vực xung quanh phường Tongui-dong, các tòa nhà cũ bắt đầu bị phá bỏ, nhường chỗ cho những tòa nhà mới với mục đích phát triển đô thị. Boan Yeogwan có lẽ cũng chịu số phận tương tự nếu không có giám đốc Choi Sung-woo tiếp quản và biến đổi nó từ chỗ không thể lưu trú được nữa thành một không gian triển lãm tràn đầy hơi thở văn hóa nghệ thuật.

Tòa nhà còn tồn tại và giữ nguyên dáng vẻ xưa giữa lòng thành phố hiện đại đã gây được tiếng vang lớn ngoài sự mong đợi. Boan Yeogwan mang quá khứ đến hiện tại và trình hiện những giá trị mới, qua đó dẫn đầu xu hướng mới với tư cách là không gian văn hóa phức hợp. Đây là lý do vì sao giám đốc Choi được công nhận là nhà quy hoạch văn hóa, người đóng vai trò đầu tàu trong việc phục hưng khu vực Seochon, bao gồm phường Tongui-dong hiện nay.

Phục nguyên hoa lụa cung đình

Là người hoàn thành khóa thực hành di sản văn hóa phi vật thể hoa lụa cung đình, giám đốc Choi có xưởng chế tác nằm trên tầng bốn tòa nhà mới Boan 1942 ngay cạnh Boan Yeogwan. Mẹ ông là nghệ nhân bậc thầy Hwang Su-ro, người có công hồi sinh nghề hoa lụa cung đình những tưởng đã bị thất truyền. Sự tâm huyết của một cá nhân đã làm sống lại di sản văn hóa gần như biến mất trong thời Nhật thuộc. Nhờ đó, nghệ nhân Hwang trở thành người nắm giữ kỹ thuật làm hoa lụa cung đình đầu tiên khi nghề này được ghi danh vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Hàn Quốc năm 2013.

Chaehwa hàm chỉ hoa giả làm từ vải lụa, gai,... và những loại hoa giả được sử dụng trong các yến tiệc hoặc sự kiện trọng đại trong hoàng cung được gọi là gungjung chaehwa (hoa lụa cung đình). Trong hoàng cung, chúng được sử dụng riêng biệt thành các loại: junhwa trang trí ngai vàng, jamhwa cài lên đầu người tham dự yến tiệc và sanghwa trang trí bàn tiệc. Trong bộ sách “Uigwe” (Nghi quỹ – quy điển các nghi lễ của vương triều Joseon) có vẽ minh họa hongbyeokdohwajun (một cặp bình hoa hồng đào và bích đào) ở hai bên ngai vàng và tiểu cảnh ao sen trên bệ gỗ jidangpan trang trí nhiều hoa, còn trên đầu của mỗi người dự tiệc đều cài hồng đào do nhà vua ban tặng.

Trong sử sách có ghi chép chi tiết về chủng loại và kích thước của hoa, quy trình chế tác, số lượng và chi phí,... Năm 1795, vua Jeongjo (Chính Tổ, trị vì 1776-1799) đã tổ chức một yến tiệc thịnh soạn suốt tám ngày để mừng thọ 60 của mẫu thân là Hyegyeonggung Hongssi (Huệ Khánh cung Hồng thị). Sự kiện này được ghi chép trong bộ sách “Wonhaeng Eulmyo jeongni uigwe” (Viên hạnh Ất Mão chỉnh lý nghi quỹ – ghi chép về chuyến ngự giá của vua Jeongjo đến lăng mộ Thế tử Sado vào năm Ất Mão). Sách có chép rằng 11.919 hoa lụa đã được sử dụng. Mặc dù không còn bông hoa lụa nào trong số này còn lưu lại đến nay nhưng nghệ nhân Hwang sử dụng những tư liệu kể trên như sách giáo khoa và đã thành công phục nguyên chúng.

Quá trình hoàn thiện hoa lụa trải qua khâu nhuộm màu, đính hoa và lắp ghép. Đầu tiên, lụa thích hợp để làm hoa được nhuộm bằng các chất màu tự nhiên từ hoa rum (hồng hoa) hay hạt dành dành, rồi tiến đến phết hồ tấm lụa. Kế đến, dùng chày gỗ đập vào vải để tăng độ sáng bóng và độ đàn hồi. Sau khi cắt vải thành hình cánh hoa, dùng que sắt nung nóng nhúng vào sáp ong rồi là từng cánh hoa để tạo hình bông hoa đang nở. Tiếp theo, gắn cố định các nhị hoa đã chấm phấn thông ở đầu nhị (để trông như bao phấn). Cuối cùng, sắp xếp những bông hoa đã hoàn thành cùng với lá và nụ lên những cành hoa đã chuẩn bị sẵn. Hoa lụa cung đình được tạo ra hoàn toàn thủ công từ khâu nhuộm đến hoàn thiện, nên ngay cả những bông hoa cùng loại cũng khác nhau về màu sắc và hình dạng. Đây là điểm khác với các loại hoa giả bán ngoài thị trường được sản xuất hàng loạt bằng máy móc công xưởng.

Hongbyeokdohwajun (bình hoa hồng đào và bích đào) được dùng để trang trí chính điện thêm hoa mỹ trong các nghi lễ hoàng cung. Hồng đào và bích đào được đặt ở mỗi bên của ngai vàng. Nó đạt đến độ cao 3m và mang lại cảm giác tráng lệ và trang nghiêm.
ⓒ Bảo tàng Hoa lụa Cung đình Hàn Quốc

Tác phẩm của nghệ nhân bậc thầy Hwang Suro tái hiện tiểu cảnh ao sen trên bệ gỗ jidangpan được sử dụng trong bữa tiệc được tổ chức tại cung điện Changgyeong vào năm 1829. Jidangpan là tiểu cảnh dùng làm sân khấu cho các điệu múa cung đình, hoa sen được đặt ở bên trái và bên phải của bệ với bảy bình hoa mẫu đơn được đặt xung quanh bệ.
ⓒ Bảo tàng Hoa lụa Cung đình Hàn Quốc

Trở thành học trò của mẹ

Giám đốc Choi sinh năm 1960, là con cả trong ba người con trai của nghệ nhân Hwang Su-ro. Ông trải qua những năm tháng học trò trong nhà ông bà ngoại, một ngôi nhà ở phường Choryang-dong, Busan được xây dựng bởi quân Nhật trong thời kỳ Nhật thuộc. Ông ngoại của ông tên là Hwang Rae-sung, người sáng lập và chủ tịch công ty Taechang, công ty đầu tiên ở Hàn Quốc sản xuất loại vải nhung tăm. Người kế nhiệm ông ngoại làm chủ tịch là bố ông, tên là Choi Wee-kyung, một nhà nông học tốt nghiệp Đại học Tokyo.

“Vì mẹ tôi là quý nữ của ông bà ngoại nên tôi gần như lớn lên dưới sự chăm sóc của ông bà. Ông ngoại rất tốt với tôi, mặc dù ông nghiêm khắc đến mức ngay cả mẹ tôi, người nổi tiếng là người khắt khe, cũng phải sợ ông. Tuy tôi học chuyên ngành hội họa phương Tây nhưng tôi nghĩ ông ngoại có ảnh hưởng lớn đến mối quan tâm kinh doanh văn hóa của tôi.”Vào đầu những năm 1980 đầy biến động chính trị, ông dành phần lớn thời gian đại học của mình để tham gia các hoạt động xã hội qua những vở kịch sân khấu hay kịch ngoài trời truyền thống. Sau đó ông đi du học Pháp. Sau khi hoàn thành chương trình tiến sĩ về lịch sử nghệ thuật tại Đại học Paris 1 Panthéon-Sorbonne, ông được chọn làm nghiên cứu viên của Bộ Văn hóa Pháp và có cơ hội tu nghiệp trong hai năm.

“Đó là chương trình tuyển chọn và tài trợ cho mỗi quốc gia một người từ 13 quốc gia để trải nghiệm tinh hoa văn hóa châu Âu. Chúng tôi có thể tùy ý vào xem các kho lưu trữ và hệ thống bảo tàng mà công chúng khó tiếp cận. Chúng tôi cũng có cơ hội được tham gia tất cả các lễ hội ở châu Âu và tham quan, nghiên cứu các cơ quan quản lý văn hóa. Trải nghiệm này đã mở mang tầm mắt của tôi về kinh doanh văn hóa tích hợp các giá trị truyền thống vào cuộc sống đương đại.”

Sau bảy năm rưỡi du học ở Pháp, ông trở về Hàn Quốc vào năm 1993, nhưng vì hoàn cảnh gia đình nên phải tiếp quản công việc kinh doanh của nhà mình. Mãi sau 10 năm gánh vác công việc không phù hợp, ông mới tìm ra sứ mệnh của mình tại Boan Yeogwan, và chính lúc này, nghệ thuật làm hoa lụa cung đình đã thu hút sự chú ý của ông.

“Đó là lần đầu tiên tôi giúp mẹ mang các bình hoa lụa cung đình tham gia “Triển lãm Thủ công mỹ nghệ Truyền thống Hàn Quốc” được tổ chức tại trụ sở Liên Hợp Quốc ở New York vào năm 2007. Khách tham quan đổ xô về phía chúng tôi để chụp ảnh. Hoa đúng là ngôn ngữ chung của nhân loại, không cần giải thích cũng có thể hiểu.”

Hoa lụa cung đình cũng nhận được sự hoan nghênh nhiệt liệt tương tự tại triển lãm năm 2013 ở Milan mang tên “Sự ổn định và Biến đổi trong Nghề Thủ công Truyền thống Hàn Quốc”. Dẫu cho giám đốc Choi quen thuộc với hoa lụa cung đình bởi từ nhỏ đã tiếp xúc với nó, nhưng việc kế thừa di sản của mẹ lại là một vấn đề hoàn toàn khác.

“Tất cả những người tìm đến mẹ tôi học nghề cuối cùng đã rời đi, ngay cả sau khi họ hoàn thành khóa đào tạo, bởi vì nhu cầu không cao. Vì vậy, tôi không còn lựa chọn nào khác ngoài việc kế thừa di sản của mẹ, nhưng tôi không thể rũ bỏ câu hỏi “Tại sao tôi phải làm điều này?”. Thế rồi vào năm 2014, khi đang chuẩn bị cho “Triển lãm Hoa lụa Cung đình Mỹ lệ”, tôi mới thực sự thức tỉnh trước vẻ đẹp của hoa lụa cung đình.”

Được tổ chức tại Bảo tàng Cung điện Quốc gia Hàn Quốc, triển lãm này đã thu hút công chúng khi tái hiện lại yến tiệc tổ chức tại cung Changgyeong (Xương Khánh) vào năm 1829 nhân kỷ niệm 40 năm ngày sinh và 30 năm đăng quang của vua Sunjo (Thuần Tổ, trị vì 1800-1834). Sau đó, ông chính thức học nghề bắt đầu từ việc nhuộm vải dưới sự chỉ dẫn của nghệ nhân Hwang. Đến năm 2019 ông được công nhận là người hoàn thành khóa thực hành di sản. Cùng năm đó, nghệ nhân Hwang đã vét hết tài sản cá nhân để hoàn thành và mở cửa Bảo tàng Hoa lụa Cung đình Hàn Quốc mà bà cho xây ở thành phố Yangsan, tỉnh Gyungsangnam-do. Năm sau, ông mở “Phòng Thực nghiệm Hoa lụa Cung đình Seoul” để đào tạo và phát triển hoa lụa cung đình. Hiện tại, ông kế nhiệm mẹ kiêm cả chức vụ giám đốc Bảo tàng Hoa lụa Cung đình Hàn Quốc.

“Có thể nói rằng trong khi Bảo tàng Hoa lụa Cung đình đóng vai trò bảo tồn những giá trị truyền thống không nên thay đổi thì Phòng Thực nghiệm Hoa lụa Cung đình Seoul là phòng nghiên cứu dành cho việc khám phá và thử nghiệm mở rộng những phát triển mang tính hiện đại.”

Choi Sung-woo đang đào tạo chế tác hoa lụa tại Phòng Thực nghiệm Hoa lụa Cung đình Seoul. Ông nghĩ rằng để các giá trị truyền thống của hoa lụa cung đình có thể vang vọng trong thời đại ngày nay thì ta phải không ngừng khám phá khả năng mở rộng của nó. Phòng thực nghiệm hoa lụa cung đình Seoul được thành lập như là một phần của ý định ấy.

Những tác phẩm mang hơi thở hiện đại

Tại triển lãm “Đối thoại với Thủ công mỹ nghệ” được tổ chức ở Bảo tàng Thủ công mỹ nghệ Seoul từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2023, giám đốc Choi trưng bày cặp bình hoa hồng đào và bích đào truyền thống cùng với các tác phẩm diễn giải về hoa lụa cung đình theo lối hiện đại.“Tôi tin rằng vẻ đẹp tạo hình của hoa lụa cung đình tự nó là đỉnh cao của thiên nhiên ban tặng. Để giá trị truyền thống của hoa lụa cung đình được tiếp diễn trong đời sống hôm nay, chúng ta phải ứng dụng các kỹ thuật, phương tiện và phương pháp đương thời. Song song đó, những sản phẩm mang tính sáng tạo được thể hiện bằng ngôn ngữ của thời đại này cần được định hình cùng với tính truyền thống của hoa lụa cung đình.”

Vấn đề hoa lụa cung đình sẽ được ứng dụng như thế nào trong thời đại chúng ta là một bài toán mà giám đốc Choi phải giải quyết với tư cách là người hoàn thành khóa thực hành di sản kiêm nhà hoạch định văn hóa.

Toàn cảnh triển lãm “Đối thoại với Thủ công mỹ nghệ” được tổ chức tại Bảo tàng Thủ công mỹ nghệ Seoul vào năm 2023. Được chế tác bởi giám đốc Choi và các tác giả của Phòng Thực nghiệm Hoa lụa Cung đình Seoul, tác phẩm diễn giải về hoa lụa cung đình dưới phương thức hiện đại.
ⓒ Bảo tàng Hoa lụa Cung đình Hàn Quốc